BÀI GIẢNG – BÀI CA NGẤT NGƯỞNG – NGUYỄN CÔNG TRỨ
I. Tìm hiểu chung
1. Tác giả
– Nguyễn Công Trứ (1778 – 1858)
– Quê: Hà Tĩnh , xuất thân trong một gia đình nhà nho nghèo.
– Có tài, có cá tính, đỗ đạt làm quan nhưng con đường làm quan gặp nhiều thăng trầm.
– Là người có công đầu với thể loại ca trù.
2. Bài thơ
– Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ sáng tác trong thời gian ông cáo quan về ở ẩn tại quê nhà.
– Thể loại: hát nói là thể tổng hợp giữa ca nhạc và thơ, có tính chất tự do thích hợp với việc thể hiện con người cá nhân.
– Đề tài: thái độ sống của bản thân theo lối tự thuật.
3. Bố cục: 2 phần
– 6 câu đầu: Quảng đời làm quan của Nguyễn Công Trứ.
– 13 câu tiếp: Quảng đời khi cáo quan về hưu.
II. Đọc – hiểu
1. Cảm hứng chủ đạo
Từ “ngất ngưởng”: → thế cao chênh vênh, không vững, nghiêng ngã.
→ tư thế, thái độ cách sống ngang tàng, vượt thế tục của con người.
Ngất ngưởng: Là phong cách sống nhất quán của Nguyễn Công Trứ: Kể cả khi làm quan, ra vào nơi triều đình, và khi đã nghỉ hưu. Tác giả có ý thức rất rõ về tài năng và bản lĩnh của mình.
2. Quảng đời làm quan
“Vũ trụ nội mạc phi phận sự”
→ mọi việc trong trời đất đều là phận sự của ông.
Nguyễn Công Trứ khẳng định vai trò, trách nhiệm của mình với dân với nước.
=> Tuyên ngôn về chí làm trai của nhà thơ. Quan niệm sống là hành động.
– Nêu những việc mình đã làm ở chốn quan trường và tài năng của mình:
+ Tài học (thủ khoa).
+ Tài chính trị (tham tan, tổng đốc)
+ Tài quân sự (thao lược) đã làm ông thành “một tay” (con người nổi tiếng) về tài trí.
→ Tự hào mình là một người tài năng lỗi lạc, danh vị vẻ vang văn vẻ toàn tài.
=> 6 câu thơ đầu là lời từ thuật chân thành của nhà thơ lúc làm quan khẳng định tài năng và lí tưởng trung quân, lòng tự hào về phẩm chất, năng lực và thái độ sống tài tử, phóng khoáng khác đời ngạo nghễ của một người có khả năng xuất chúng. Hay thái độ sống của người quân tử bản lĩnh, đầy tự tin, kiên trì lí tưởng.
3. Quảng đời khi cáo quan về hưu
– Cách sống theo ý chí và sở thích cá nhân:
+ Cưỡi bò đeo đạc ngựa.
+ Đi chùa có gót tiên theo sau.
+ Khi ca, khi tửu, khi cắt, khi tùng
→ giễu đời hưởng thú phiêu diêu trần tục.
– Quan niệm sống: Không màng đến chuyện khen chê được mất của thế gian, sánh mình với bậc danh tướng, khẳng định lòng trung với vua, nhấn mạnh thái độ sống ngất ngưởng. Sống ung dung yêu đời vượt thế tục nhưng một lòng trung quân.
– Thái độ sống:
+ “chẳng trái Nhạc,..”
+ Nghĩa vua tôi cho trọn đạo sơ chung.
+ Trong triều ai ngất ngưỡng như ông.
→ Khẳng định tài năng sánh ngang bậc danh tướng.
=> Từ ngất ngưỡng khẳng định cách sống tự do của bậc tài tử phong lưu,không ngần ngại khẳng định cá tính của mình. Thái độ sống ngất ngưỡng đầy thách thức trước những tôn ti phép tắc khắc kỉ của xã hội phong kiến.
4. Đặc sắc nghệ thuật
Sự phù hợp của thể hát nói với việc bày tỏ tư tưởng, tình cảm cảm tự do phóng túng, thoát ra ngoài khuôn khổ của tác giả.
III. Tổng kết
Con người Nguyễn Công Trứ thể hiện trong hình ảnh “ngất ngưỡng”: từng làm nên sự nghiệp lớn, tâm hồn tự do phóng khoáng, bản lĩnh sống mạnh, ít nhiều có sự phá cách về quan niệm sống, vượt qua khuôn sáo khắt khe của lễ giáo phong kiến.